Historia parafii

Początki ewangelicyzmu w Polsce przypadają na lata dwudzieste XVI w. W tym czasie w Kaliszu gmina innowierców posiadała zorganizowany zbór Braci Czeskich . Na początku XVIII w. przybyło również do Kalisza wielu rzemieślników, kupców, fabrykantów, urzędników, wśród których było wielu luteran. Początkowo w wyjątkowych sytuacjach, protestanci korzystali z posługi duszpasterskiej w kościołach katolickich. W latach 1787-1788 wynajmowali w ratuszu kaliskim pomieszczenia na dom modlitwy. Po upadku Rzeczpospolitej i zajęciu w 1793 r. Kalisza przez wojsko pruskie podjęto szeroką akcję kolonizacyjną, sprowadzając do miasta niemieckich osadników rolnych i rzemieślników. 3 września 1795 r. kaliscy luteranie otrzymali koncesję na utworzenie oddzielnej jednostki administracyjnej Kościoła, a w 1797 r., na wniosek kolegium kościelnego i przy poparciu rządu pruskiego, papież Pius VI przekazał parafii opuszczony przez jezuitów kościół. Pierwszym pastorem został Karl Fryderyk Wedding Herzberg. Poświęcenia świątyni w obrządku ewangelicko-augsburskim dokonał pastor Karl Sienell, późniejszy drugi pastor parafii. Młoda parafia rozwijała się bardzo dynamicznie, świadczy o tym zatrudnienie trzeciego pastora Karla Bartscha. Został on rektorem, powstałej w 1798 r., szkoły ewangelickiej. Parafia kaliska obejmowała swym zasięgiem również zbory luterańskie w Holędrach Dębskich, Koźminku i Opatówku.

Pod koniec XVIII w. przeniesiono do Kalisza Okręgowy Konsystorz, któremu podlegała kaliska gmina ewangelicka. Po włączeniu w 1807 r. Kalisza do Księstwa Warszawskiego, a później do Królestwa Polskiego parafia podporządkowana została Generalnemu Konsystorzowi Ewangelickiemu Królestwa Polskiego w Warszawie.

W 1821 r. probostwo w Kaliszu objął Ernest Johann August von Modl, który w latach 1828-1860 pełnił również funkcję superintendenta diecezji kaliskiej oraz doradcy Konsystorza Kaliskiego. W tym okresie parafia nabyła dom przy ul. Piekarskiej, w którym zorganizowano plebanię i elementarną szkołę ewangelicką. W 1856 r. organista Ernest Schroeter założył chór kościelny. W 1858 r., na wniosek parafian kaliskich, Konsystorz zezwolił na odprawianie nabożeństw w języku polskim w pierwszą niedzielę każdego miesiąca oraz w okresie świąt.

W 1860 r. parafię objął Franciszek Stockmann z Radomia, który przeprowadził remont kościoła. Jego pracę kontynuował pastor Adam Haberkant, który m.in. wybudował kaplicę cmentarną, kontynuował remont kościoła i zainicjował remont domu parafialnego.

8 czerwca 1903 r. w Święto Trójcy Świętej odbyła się pierwsza konfirmacja w języku polskim, do której przystąpiło 14 dzieci. W 1906 r. nowym pastorem wybrany został Edward Wende. Podczas jego posługi duszpasterskiej zwiększyła się ilość nabożeństw w języku polskim; chór kościelny otrzymał statut stowarzyszenia, które zostało zarejestrowane jako Kaliskie Stowarzyszenie Śpiewacze. W 1907 r. fabrykant Hugo Müller i Ludwik Hausmann założyli Kaliską Społeczność Chrześcijańską. W 1909 r., dzięki fundacji Emila Repphana i Joannie Kuning, został poświęcony Dom Miłości Boga i Bliźniego (dom starców), a w 1913 r. wybudowano nowy dom parafialny przy ul. Niecałej, do którego przeniesiono m.in. elementarną szkołę ewangelicką. W okresie międzywojennym statut otrzymało Towarzystwo Młodzieży Ewangelickiej i Kaliskie Ewangelickie Towarzystwo Śpiewacze, a w kościele zamontowano nowe dzwony, w miejsce zdemontowanych w czasie I wojny światowej przez Niemców.

W czasie II wojny światowej do Kalisza przybyło wielu obywateli niemieckich, z których część była wyznania luterańskiego. Niemieckie władze okupacyjne wyznaczyły mieszkańcom trzy kościoły: dla Niemców ewangelików – kościół ewangelicki, dla Niemców katolików – kościół św. Józefa, a dla Polaków katolików – kościół św. Gotharda. W związku z tą sytuacją pastor Edward Wende zrezygnował ze swojej funkcji i wyjechał do Warszawy. Parafię objął Wiktor Maczewski z Sobiesęk. Pomimo trwającej wojny pastor remontował kościół m.in. zamontował organy. Wojna nie oszczędziła również kaliskiej społeczności ewangelickiej, wielu parafian zginęło na frontach, w Katyniu i obozach zagłady.

Po wojnie do swojej parafii powrócił pastor Edward Wende, który wraz z członkami rady parafialnej, organizował pomoc dla ewangelików oraz starał się o odzyskanie majątku parafii. Dzięki tym działaniom parafii zwrócono Dom Starców, w którym odbywały się nabożeństwa i dom parafialny. Nie odzyskano świątyni. W 1948 r. Konsystorz odwołał pastora Edwarda Wende, który opuścił Kalisz. W 1949 r. dokonano poświecenia kaplicy w dawnym domu Społeczności Chrześcijańskiej. Do 1951 r. parafia nie miała stałego duszpasterza. W tym roku pastorem wybrany został Jerzy Sachs, który obsługiwał również parafie i stacje kaznodziejskie w Turku, Ostrowie Wlkp., Sobiesękach, Starej i Nowej Kaźmierce, Prażuchach i Koźminku. Podczas jego posługi duszpasterskiej tradycją stały się nabożeństwa tygodniowe w Domu Starców i wizyty z chórem składane osobom starszym z okazji świąt. Po jego śmierci funkcje administracyjne i duszpasterskie w parafii pełnili pastorzy: Edward Dietz, Tadeusz Raszyk, Andrzej Mendrok, Paweł Anweiler, Lech Macieszczak, Krzysztof Rej, Marek Izdebski, Marian Niemiec, Erwin Jurczok, Andrzej Banert, Krzysztof Rej i Michał Kühn. W latach 90. XX w. reaktywowane zostały Kaliskie Ewangelickie Stowarzyszenie Śpiewacze i Społeczność Chrześcijańska.